Problemy z kolanami należą do najczęściej występujących dolegliwości układu ruchu, dotykających zarówno młodych sportowców, jak i osoby starsze. Uszkodzenia łąkotki, więzadeł, chrząstki stawowej czy zmiany zwyrodnieniowe to tylko niektóre z urazów, które mogą znacząco obniżyć jakość życia i wymagają skutecznej terapii. W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój terapii biologicznych, które bazują na wykorzystaniu naturalnych mechanizmów regeneracyjnych organizmu.
Wśród tych metod szczególną popularność zyskały zabiegi z wykorzystaniem osocza bogatopłytkowego (PRP – Platelet-Rich Plasma) oraz fibryny bogatopłytkowej (PRF – Platelet-Rich Fibrin). Oba rozwiązania opierają się na pozyskiwaniu i koncentracji płytek krwi pacjenta, które są rezerwuarem czynników wzrostu stymulujących procesy naprawcze. Jednak mimo podobnych założeń, różnią się one między sobą sposobem przygotowania, składem i mechanizmem działania.
Celem niniejszego artykułu jest szczegółowe porównanie tych dwóch obiecujących metod terapeutycznych pod kątem ich skuteczności w leczeniu różnych urazów stawu kolanowego. Przyjrzymy się, jak działają, na czym polegają kluczowe różnice między nimi oraz w jakich przypadkach każda z nich może przynieść najlepsze rezultaty.
Czym jest osocze bogatopłytkowe (PRP)?
Osocze bogatopłytkowe (PRP) to preparat pozyskiwany z krwi pacjenta, który zawiera zwiększoną koncentrację płytek krwi – nawet 3-5 razy wyższą niż w normalnej krwi obwodowej. Proces przygotowania PRP rozpoczyna się od pobrania niewielkiej ilości krwi pacjenta (zwykle 15-60 ml), która następnie poddawana jest wirowaniu w specjalnej wirówce. Wirowanie prowadzi do rozdzielenia krwi na trzy warstwy: erytrocyty na dole, leukocyty w środku (tzw. kożuszek leukocytarny) oraz osocze na górze. Górna warstwa osocza zawiera wysokie stężenie płytek krwi i to właśnie ona stanowi preparat PRP, który jest następnie pobierany i przygotowywany do iniekcji.
Kluczowym elementem działania PRP są płytki krwi, które zawierają alfa-granule wypełnione różnorodnymi czynnikami wzrostu, takimi jak PDGF (płytkopochodny czynnik wzrostu), TGF-β (transformujący czynnik wzrostu beta), IGF (insulinopodobny czynnik wzrostu), VEGF (naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu) i EGF (nabłonkowy czynnik wzrostu). Po podaniu PRP do uszkodzonej tkanki, płytki krwi ulegają aktywacji i uwalniają te czynniki wzrostu, które stymulują procesy regeneracyjne poprzez:
przyspieszenie podziałów komórkowych
stymulację angiogenezy (tworzenia nowych naczyń krwionośnych)
przyciąganie komórek macierzystych do miejsca uszkodzenia
hamowanie procesów zapalnych
wspomaganie produkcji kolagenu
W ortopedii, PRP najczęściej stosuje się w leczeniu takich schorzeń jak:
choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego
uszkodzenia chrząstki stawowej
zapalenie ścięgna rzepki (tzw. kolano skoczka)
zespół pasma biodrowo-piszczelowego
urazy więzadeł (np. ACL – więzadło krzyżowe przednie)
entezopatia (zapalenie przyczepów ścięgnistych)
PRP podaje się w formie iniekcji bezpośrednio do stawu kolanowego lub w okolice uszkodzonego ścięgna czy więzadła. Zabieg jest mało inwazyjny, a efekt przeciwzapalny i regeneracyjny pojawia się stosunkowo szybko – często już po kilku dniach.
Czym jest fibryna bogatopłytkowa (PRF)?
Fibryna bogatopłytkowa (PRF) stanowi swoistą ewolucję koncepcji osocza bogatopłytkowego. Podobnie jak PRP, PRF pozyskiwane jest z krwi pacjenta, jednak proces przygotowania preparatu znacząco się różni. W przypadku PRF krew jest pobierana do probówek bez antykoagulantów (substancji zapobiegających krzepnięciu), a następnie natychmiast wirowana przy niższych obrotach niż w przypadku PRP. Podczas wirowania dochodzi do naturalnej aktywacji kaskady krzepnięcia, co prowadzi do utworzenia trójwymiarowej sieci fibrynowej, wewnątrz której uwięzione zostają płytki krwi i leukocyty.
Skład PRF jest bardziej złożony niż PRP. Oprócz wysokiej koncentracji płytek krwi (3-7 razy wyższej niż w krwi obwodowej), PRF zawiera znaczne ilości fibryny, która tworzy biodegradowalną matrycę, oraz leukocyty i komórki macierzyste, które dodatkowo wspomagają procesy regeneracyjne. Ta złożona struktura przypominająca żel jest jedną z głównych zalet PRF.
Kluczowe zalety PRF w porównaniu do PRP to:
Przedłużone uwalnianie czynników wzrostu – dzięki sieci fibrynowej, czynniki wzrostu są uwalniane stopniowo przez okres 7-14 dni, podczas gdy w przypadku PRP większość czynników jest uwalniana w ciągu pierwszych 24 godzin.
Wyższa stabilność preparatu – struktura fibrynowa zapewnia lepszą stabilność mechaniczną, co sprawia, że PRF utrzymuje się dłużej w miejscu podania.
Obecność komórek immunologicznych – leukocyty obecne w PRF wspierają naturalną odpowiedź immunologiczną i posiadają właściwości przeciwbakteryjne.
Matryca dla migracji komórek – sieć fibrynowa stanowi rusztowanie, które wspomaga migrację i adhezję komórek macierzystych i fibroblastów.
Brak antykoagulantów – PRF nie zawiera sztucznych dodatków, co sprawia, że jest w pełni naturalnym preparatem autologicznym.
PRF vs PRP – kluczowe różnice
Chociaż zarówno PRP, jak i PRF bazują na koncentracji płytek krwi pacjenta, różnice między tymi preparatami są znaczące i warunkują ich różnorodne zastosowania kliniczne:
Proces przygotowania
PRP wymaga dodania antykoagulantów do probówek przed pobraniem krwi, aby zapobiec jej krzepnięciu. W procesie przygotowania stosuje się również aktywatory, takie jak chlorek wapnia czy trombina, które inicjują uwalnianie czynników wzrostu. PRF natomiast jest przygotowywane bez jakichkolwiek dodatków chemicznych – krew pobierana jest do suchych probówek, a koagulacja zachodzi naturalnie podczas wirowania.
Struktura
PRP ma postać płynną, co ułatwia jego podanie w formie iniekcji, ale również sprawia, że szybciej rozchodzi się w tkankach. PRF tworzy żelową, trójwymiarową matrycę fibrynową, która zapewnia lepszą lokalizację i dłuższe utrzymywanie się preparatu w miejscu podania.
Czas działania
W przypadku PRP, większość czynników wzrostu uwalniana jest w pierwszych godzinach po podaniu, co daje szybki, ale krótkotrwały efekt. PRF zapewnia bardziej zrównoważone i przedłużone uwalnianie czynników bioaktywnych przez okres do 2 tygodni, co przekłada się na dłuższy czas działania i potencjalnie lepsze efekty długoterminowe.
Efektywność w regeneracji tkanek
Badania sugerują, że PRF może być skuteczniejsze w regeneracji tkanek wymagających dłuższej stymulacji, takich jak chrząstka stawowa, która charakteryzuje się wolnym metabolizmem i ograniczonymi zdolnościami regeneracyjnymi. PRP natomiast może być bardziej efektywne w przypadku tkanek o lepszym unaczynieniu i szybszym metabolizmie, takich jak ścięgna czy mięśnie.
Która terapia jest lepsza dla urazów kolan?
Wybór między PRF a PRP powinien być dostosowany do konkretnego rodzaju urazu oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Ogólnie można jednak wyróżnić sytuacje, w których jedna z tych metod może przynieść lepsze rezultaty:
PRP – kiedy warto stosować?
Wczesne stadia choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego – PRP wykazuje dobre efekty przeciwzapalne, które mogą zmniejszyć ból i poprawić funkcję stawu we wczesnych stadiach artrozy.
Ostre stany zapalne – szybkie uwalnianie czynników przeciwzapalnych z PRP może być korzystne w ostrych stanach zapalnych ścięgien czy torebki stawowej.
Drobne uszkodzenia chrząstki – w przypadku niewielkich ubytków chrząstki, PRP może stymulować jej regenerację i hamować procesy degeneracyjne.
Po artroskopii kolana – podanie PRP może przyspieszyć gojenie i zmniejszyć ból po zabiegach artroskopowych.
PRF – dla kogo jest lepszym wyborem?
Zaawansowane zmiany zwyrodnieniowe – dłuższe działanie PRF może przynieść lepsze efekty w przypadku bardziej zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych chrząstki stawowej.
Przewlekły ból kolana – pacjenci z długotrwałym bólem często lepiej reagują na PRF ze względu na jego przedłużone działanie.
Większe uszkodzenia chrząstki – struktura matrycy fibrynowej PRF stanowi lepsze rusztowanie dla regeneracji większych ubytków chrząstki.
Uszkodzenia łąkotek – ze względu na słabe unaczynienie łąkotek, PRF z przedłużonym uwalnianiem czynników wzrostu może lepiej wspierać ich gojenie.
Po rekonstrukcji więzadeł – matryca fibrynowa PRF wspomaga integrację przeszczepionego więzadła lub ścięgna.
Połączenie PRP i PRF
Niektórzy specjaliści eksperymentują z łączeniem obu terapii, wykorzystując szybkie działanie PRP oraz przedłużony efekt PRF. W takim podejściu:
PRP podawane jest jako pierwsza iniekcja, aby szybko złagodzić ból i rozpocząć procesy regeneracyjne
PRF stosuje się w kolejnych sesjach, aby zapewnić długotrwałą stymulację gojenia
Takie połączenie może być szczególnie korzystne w złożonych przypadkach, gdzie występują zarówno ostre stany zapalne, jak i przewlekłe uszkodzenia tkanki.
Opinie ekspertów i wyniki badań klinicznych
Badania naukowe porównujące skuteczność PRF i PRP dostarczają coraz więcej dowodów na korzyść obu terapii, chociaż wciąż brakuje dużych, randomizowanych badań klinicznych, które jednoznacznie wskazałyby przewagę jednej metody nad drugą w określonych przypadkach.
Metaanaliza przeprowadzona przez Chen i współpracowników (2023) wykazała, że zarówno PRP, jak i PRF znacząco zmniejszają ból i poprawiają funkcję stawu kolanowego u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową. Jednakże, PRF wykazywało lepsze długoterminowe efekty, utrzymujące się do 12 miesięcy po zakończeniu terapii, podczas gdy efekty PRP były bardziej widoczne w pierwszych 3-6 miesiącach.
Badanie Dohan i zespołu (2023) skupiające się na regeneracji chrząstki stawowej wykazało, że PRF prowadzi do lepszej regeneracji ubytków chrząstki niż PRP, co może być związane z dłuższym uwalnianiem czynników wzrostu oraz obecnością matrycy fibrynowej wspierającej adhezję i różnicowanie komórek chrzęstnych.
Wśród ortopedów i rehabilitantów również można zauważyć zróżnicowane opinie. Dr Maria Kowalska, ortopeda specjalizująca się w medycynie sportowej, zauważa: „W mojej praktyce stosuję zarówno PRP, jak i PRF, w zależności od konkretnego przypadku. U młodszych pacjentów z ostrymi urazami sportowymi często wybieram PRP ze względu na szybsze działanie. Z kolei u pacjentów starszych, z przewlekłymi zmianami zwyrodnieniowymi, PRF daje lepsze i trwalsze efekty.”
Fizjoterapeuta Jan Nowak dodaje: „Obserwuję, że pacjenci po terapii PRF często zgłaszają dłużej utrzymującą się poprawę. Jest to szczególnie istotne w przypadku osób aktywnych sportowo, które potrzebują nie tylko szybkiego złagodzenia bólu, ale również trwałej regeneracji uszkodzonych struktur.”
Doświadczenia pacjentów również wskazują na pewne różnice. Pacjenci po terapii PRP często zgłaszają szybszą ulgę w bólu, ale u części z nich objawy powracają po kilku miesiącach. Z kolei pacjenci leczeni PRF rzadziej zgłaszają natychmiastową poprawę, ale efekty terapeutyczne są bardziej stabilne i długotrwałe.
Podsumowanie i rekomendacje
Wybór między fibryna bogatopłytkową (PRF) a osoczem bogatopłytkowym (PRP) powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, rodzaju i zaawansowania urazu oraz oczekiwanych efektów terapeutycznych.
Kiedy wybrać PRP?
Gdy priorytetem jest szybkie złagodzenie bólu i stanu zapalnego
We wczesnych stadiach choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego
Przy ostrych urazach sportowych
Jako terapia wspomagająca po zabiegach artroskopowych
U młodszych pacjentów z dobrym potencjałem regeneracyjnym
Kiedy wybrać PRF?
W przypadku zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych
Przy przewlekłym bólu i dysfunkcji stawu kolanowego
W przypadku większych uszkodzeń chrząstki stawowej
Po rekonstrukcji więzadeł
Gdy wcześniejsze terapie PRP przyniosły tylko krótkotrwałą poprawę
Kluczowe znaczenie ma konsultacja z doświadczonym specjalistą przed podjęciem decyzji o wyborze terapii. Lekarz ortopeda, po dokładnej diagnostyce obejmującej badanie kliniczne i obrazowe (RTG, USG, MRI), jest w stanie najlepiej ocenić, która z metod może przynieść optymalne rezultaty w danym przypadku. Warto również pamiętać, że zarówno PRP, jak i PRF są często elementem kompleksowego planu leczenia, który może obejmować również fizjoterapię, modyfikację aktywności fizycznej i, w niektórych przypadkach, leczenie operacyjne.
Perspektywy na przyszłość w dziedzinie terapii biologicznych w ortopedii są obiecujące. Trwają badania nad udoskonalonymi formami PRP i PRF, takimi jak A-PRF (zaawansowana fibryna bogatopłytkowa) czy i-PRF (iniekcyjna fibryna bogatopłytkowa), które mogą jeszcze lepiej odpowiadać na specyficzne potrzeby różnych tkanek. Rozwija się również podejście łączące różne terapie biologiczne, np. PRP/PRF z komórkami macierzystymi pochodzącymi z tkanki tłuszczowej lub szpiku kostnego, które mogą znacząco zwiększyć potencjał regeneracyjny.
Niezależnie od wyboru konkretnej metody, terapie biologiczne stanowią przełom w leczeniu urazów stawu kolanowego, oferując pacjentom małoinwazyjną alternatywę, która wykorzystuje naturalny potencjał regeneracyjny organizmu i może znacząco poprawić jakość życia osób zmagających się z bólem i dysfunkcją tego kluczowego dla mobilności stawu.
