Wolelibyście mieć zespół geniuszy czy genialny zespół?
Meredith Belbin
Zadanie jest takie samo dla wszystkich: członkowie czterech zespołów mają wspólnie odtworzyć obrazek z otrzymanych wcześniej elementów (każdy członek zespołu dostał jeden fragment i miał 30 s, aby zapamiętać z niego jak najwięcej szczegółów), a następnie indywidualnie go narysować. Na pozór prosta sprawa – zapamiętać swój fragment, przedyskutować i ustalić ramy w zespole, następnie indywidualnie odtworzyć. Ćwiczenie nie zakłada rywalizacji pomiędzy zespołami. Każdy pracuje na swój sukces. Jednak od pierwszej chwili w zespołach widać różnice…
„Czy moglibyśmy już zacząć rysować? Skończyliśmy omawiać parę minut temu i już wszystko wiemy. Szkoda czasu…” – jeden zespół wyraźnie się niecierpliwi. Jako pierwsi zaczęli działać i jako pierwsi chcą skończyć. Widać, że bycie przed innymi ma dla nich duże znaczenie. Cel.
„Mamy do końca zadania jeszcze trzy minuty. Pracujemy…” – to kolejny zespół. Skupiony, wyważony i skoncentrowany na szczegółach. Widać plan i porządek w działaniu. Efekt musi być perfekcyjny, pełny, a na to potrzeba przecież czasu. Optymalizacja.
„To już koniec? Przecież my nie zaczęliśmy jeszcze omawiać…” – no cóż, ten zespół faktycznie najlepiej się realizuje w fazie tworzenia. Czas tutaj nie ma znaczenia. Procedury, zasady, normy? Nie, one absolutnie giną w obliczu kreacji. Wizja.
I ostatni zespół. „ Jeżeli wszyscy już skończyli, to my też” – dla nich to inni są ważni. Gdy się pyta członków tego zespołu, co jest najważniejsze dla nich w tym ćwiczeniu, zawsze odpowiedzą – „mogliśmy porozmawiać, było nam razem bardzo miło. Och, fantastycznie się razem pracowało”. Relacje.
Cztery światy i cztery rezultaty… Pierwszy zespół szybko zaczął i równie prędko skończył. Rysunki są podobne do siebie. Nie ma tutaj zbędnych elementów. Pomimo instrukcji: „zapamiętaj jak najwięcej szczegółów”, na rysunkach jest kilka najważniejszych elementów i one są spójne. Jednak na poziomie szczegółów będą się różnić – członkowie tego zespołu są indywidualistami, każdy doda lub odejmie coś, co uzna za mniej lub bardziej ważne. Kiedy zapytamy, dlaczego, pada odpowiedź: „Bo tak jest lepiej i ja to wiem.” Tak myślą i mówią Zawodnicy.
Drugi zespół ma rysunki idealnie do siebie podobne. Minimum błędów, maksymalnie dużo szczegółów. Na tych rysunkach pojawiają się elementy, na które nikt inny nie zwrócił uwagi. Widać, że zespół bardzo skrupulatnie podszedł do zadania i wynik ich pracy jest optymalny. To Badacze.
Chociaż na oryginalnym rysunku jest Święty Mikołaj, w tym zespole zamienia się on w pająka Teklę z bajki o pszczółce Mai. Pod choinką pojawiają się prezenty, mimo że ich nie ma. Powstają twórcze nadinterpretacje w postaci latających głów, owiec i reniferów. Pewne jest to, że choć członkowie zespołu ustalili pewne fakty, i tak, już w trakcie odtwarzania rysunku, w głowie każdego Wizjonera powstaną alternatywne wersje.
I ostatni zespół. Tu rysunki będą do siebie podobne. Zadbano o to, aby każdy wiedział to samo i to samo narysował. Ich rysunki wyróżnia od pozostałych skupienie się na emocjonalnym przekazie. Mikołaj to Boże Narodzenie, a Boże Narodzenie – rodzina, klimat, radość, więc wszystko będzie w przekazie bardzo pozytywne. Tak do zadań podchodzą Partnerzy.
Skąd te różnice?
Każdy z nas inaczej interpretuje i analizuje informacje, gromadzi wiedzę i korzysta ze strategii rozwiązywania problemów. Wszyscy podejmujemy decyzje, bazując na odmiennej zdolności przyjmowania i przetwarzania informacji. Ten własny, naturalny sposób rozumowania w psychologii poznawczej zwany jest stylem poznawczym (styl myślenia) i uznawany za niezmienną, unikalną cechę każdej osoby.
Czym dokładnie jest styl poznawczy? Odnosi się do preferowanego sposobu funkcjonowania intelektualnego. Dlatego też niekiedy jest nazywany „osobowością intelektualną człowieka”. Opisuje bowiem intelekt w terminach preferowanego sposobu wykonania czynności poznawczych, a nie poprawności czy skuteczności owego działania. Podobnie jak w przypadku temperamentu, style poznawcze dotyczą formalnych charakterystyk aktywności, w tym przypadku umysłowej. Kwestią badaną w ramach stylów poznawczych jest to, jak ludzie np. spostrzegają, myślą, rozwiązują problemy itd., nie zaś co spostrzegają, o czym myślą czy jakie problemy rozwiązują.
Model FRIS®
Nazwa stanowi skrót pierwszych liter słów: „fakty” „relacje” „idee” „struktury”. Definiuje właśnie cztery perspektywy poznawcze stylów myślenia i 14 stylów działania. Styl myślenia to nasza naturalna reakcja, zwłaszcza w nowej sytuacji, gdy nie mamy wypracowanych metod podpowiadanych przez doświadczenie. Czym innym jest styl działania – kształtuje się przez szeroko pojęte doświadczenia, zmiany zawodowe i życiowe, szkolenia, warsztaty, coaching itp. Tym samym, mając na uwadze, że style myślenia są niezmienne, a style działania mogą się zmieniać pod wpływem istotnych wydarzeń, nie ma potrzeby powtarzania badania, chyba że zaszły istotne zmiany w życiu zawodowym bądź prywatnym, mogące mieć wpływ na badanego.
W modelu FRIS® istnieją cztery style myślenia: Zawodnik (dominująca perspektywa faktów), Partner (dominująca perspektywa relacji), Wizjoner (dominująca perspektywa idei) oraz Badacz (dominująca perspektywa struktur). Styl myślenia w połączeniu z pozostałymi perspektywami o różnym natężeniu tworzy styl działania – w sumie 14 kompozycji jednej, dwóch lub trzech aktywnych perspektyw, które tworzą grupy: Specjalistów (dominująca jedna perspektywa), Elastycznych (dominujące dwie perspektywy) oraz Wszechstronnych (dominujące trzy perspektywy dwie perspektywy). Wróćmy na moment do naszych zespołów z początku artykułu.
Zawodnicy – Perspektywa Faktów. Szybka ocena faktów ze względu na przydatność do osiągnięcia konkretnego celu. Bazuje na sprawnym rozpoznawaniu związków przyczynowo-skutkowych. Dominujący sposób myślenia to logika. Motorem postępowania jest cel. Zawodnik w zespole to pewność realizacji celów krótkoterminowych, szybkość podejmowania decyzji w szczególności w sytuacjach kryzysowych, gaszenie „pożarów”, podejmowanie „niepopularnych” decyzji.
Badacze – Perspektywa Struktur. To wnikanie w głąb istoty problemu, aby uzyskać jego kompletny i spójny obraz. Wymaga operowania na wysokim poziomie szczegółowości z dużą liczbą kryteriów. Dominujący sposób myślenia to analiza. Motorem postępowania jest optymalizacja. Badacz w zespole zadba o dokładne dane i optymalne decyzje. Będzie myślał pod kątem szans i zagrożeń, przewidywał konsekwencje każdej z możliwych alternatyw. Wizjonerzy – Perspektywa Idei. Wychodzenie poza obecny stan rzeczy, odbierany jako jedna z możliwych alternatyw. Wynika ze swobodnego podważania obecnych i odkrywania nowych zależności. Dominujący sposób myślenia – lateralny. Motor postępowania – nowa sytuacja i niezależność. Wizjonerzy w zespole dostarczają pomysłów, przełamują standardy, wychodzą poza ramy. Mają zdolność postrzegania sytuacji czy problemu z „lotu ptaka”, zauważają więc więcej niż pozostałe style myślenia. Zawodnik szybko tworzy alternatywy, podejmuje ryzykowne decyzje, pozbywa się tego, co nie działa.
Partnerzy – Perspektywa Relacji. Intuicyjne rozpoznawanie tego, co łączy osoby, obiekty i zdarzenia. Związki te są najczęściej odbierane w sposób bardzo osobisty i subiektywny. Dominujący sposób myślenia – intuicyjny. Motor postępowania – bycie potrzebnym. Partner w zespole zadba o atmosferę, będzie mediował w konfliktach. Wysłucha, doradzi, wesprze. Najbardziej ze wszystkich stylów myślenia nastawiony na współpracę, spójność i integralność zespołu.
Ponówmy pytanie Belblina: „Wolelibyście mieć zespół geniuszy czy genialny zespół?”. Wszystko zależy oczywiście od celu. Jeżeli zespół jest powołany do szybkich akcji, takich jak sprzedaż, przewaga Zawodników będzie jego atutem. Jeśli ma stworzyć innowację, zaczyn nowego, to miejsce idealne dla Wizjonerów. Zespół wolontariuszy Szlachetnej Paczki – to zdecydowanie Partnerzy, a laboratoria naukowe tworzą Badacze.
Podsumowanie
Analiza wyników FRIS® w zespole pomaga rozpoznać wspólny potencjał zespołu i zidentyfikować obszary działań, które są silnie preferowane przez członków zespołu, jak i etapy unikane. Może to m.in. wyjaśniać problemy związane z realizacją procesów i projektów – etapy, na których spada zaangażowanie zespołu (np. zespół przechodzi od razu od wizji do realizacji, ponieważ nikt nie chce angażować się w etap analizy i planowania).
FRIS® wyjaśnia też różnice miedzy ludźmi w sposobie postrzegania informacji, ich wykorzystywania i podejmowania działań. Pozwala to zidentyfikować obecne lub potencjalne źródła problemów w relacjach, a przy istniejących konfliktach ułatwia zrozumienie niezmiennych różnic i wznowienie efektywnej komunikacji. Analiza FRIS® w trakcie budowania zespołu zwiększa szanse na uzyskanie efektu synergii wynikającego z faktu połączenia w działaniu osób o różnych sposobach myślenia.
Opracowano na podstawie metodologii FRIS® (www.fris.pl)
Małgorzata Zaremba
