Obecnie wiele par rezygnuje z zawarcia związku małżeńskiego na rzecz konkubinatu, który w świetle polskiego prawa nie posiada legalnej definicji. W uproszczeniu można powiedzieć, że konkubenci żyją na zasadach zbliżonych do małżeństwa, jednak w sposób niesformalizowany. To z kolei powoduje, że rozliczenie majątku partnerów po rozstaniu podlega innym regulacjom, co znacznie komplikuje taką procedurę. Jakie mogą być tego skutki? O tym będzie mowa niżej.
Podział majątku po rozstaniu partnerów
Judykatura i doktryna stoją na utrwalonym stanowisku, zgodnie z którym rozliczenia między konkubentami nie mogą odbywać się na podstawie przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków. Za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim fakt, że stosunki majątkowe konkubentów nie opierają się na instytucji wspólności bezudziałowej jak to ma miejsce w przypadku małżonków, w związku z czym są to dwie odrębne kwestie i nie mogą one podlegać tożsamej regulacji. Bezsporne pozostaje również to, że w kontekście rozliczenia majątku konkubentów nie ma znaczenia czy był to związek homoseksualny czy heteroseksualny, nad czym pochylił się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 grudnia 2007 r. (IV CSK 301/07). Na tym jednak zgodność stanowiska i doktryny co do zasad rozliczenia majątku konkubentów w zasadzie się kończy. O ile wiadomo, że przepisy o podziale majątku wspólnego małżonków nie mogą w takim przypadku mieć zastosowania, o tyle sporna pozostaje podstawa prawna, w oparciu o którą może zostać podzielony majątek konkubentów. A takich podstaw prawnych możemy wyróżnić kilka. Od czego zatem zależy zastosowanie każdej z nich?
Zwrot nakładów na nieruchomość partnera
W przypadku gdy partnerzy gromadzili wspólne oszczędności i wspólnie nabywali z nich określone rzeczy, np. nieruchomość, to rozliczenie majątku może odbyć się według przepisów o zniesieniu współwłasności.
A co w przypadku gdy nakłady konkubentów były czynione na majątek jednego z nich? W uchwale z dnia 30 stycznia 1986 r. (III CZP 79/85) Sąd Najwyższy wskazał, że w takim w przypadku również powinny mieć zastosowanie przepisy o zniesieniu o współwłasności. Z czasem jednak w orzecznictwie pojawił się pogląd, zgodnie z którym przepisy te nie mogą stanowić wyłącznej podstawy rozliczeń majątkowych – należy bowiem rozważyć także przepisy o zwrocie nakładów poczynionych przez posiadacza na cudzą rzecz oraz przepisy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.
Zwrot nakładów na nieruchomość – podstawa prawna
Aby zrozumieć istotę tego zagadnienia, warto w tym miejscu wyjaśnić, co konkretnie mówią przepisy o zwrocie nakładów poczynionych przez posiadacza na cudzą rzecz. Zacznijmy od tego, że w odniesieniu do tej regulacji, możemy mieć do czynienia w dwoma przypadkami.
Pierwszy z nich zakłada, że osoba, która dokonywała nakładów na cudzą nieruchomość posiadała usprawiedliwione podstawy do przyjęcia, że przysługuje jej prawo do posiadania danej rzeczy, co określamy mianem posiadania w dobrej wierze. W takim przypadku, można uzyskać zwrot nakładów koniecznych, z tym jednak zastrzeżeniem, że zwrot tych nakładów można uzyskać tylko w takim zakresie w jakim nie mają one pokrycia w uzyskanych z nieruchomości korzyści. A zatem w takim przypadku konkubenci dokonują rozliczenia wartości nakładów poczynionych przez jednego z nich oraz wartości pożytków oraz korzyści, które ten konkubent otrzymał. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że taką korzyścią jest między innymi już sama możliwość swobodnego korzystania z lokalu, na który dana osoba poczyniła nakłady. Co więcej, wyżej była mowa o zasadach rozliczeń nakładów tylko i wyłącznie koniecznych. A co w przypadku innych nakładów? Wówczas samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać ich zwrotu o tyle, o ile zwiększają wartość nieruchomości.
Zwrot nakładów na nieruchomość konkubenta – ile można odzyskać?
Jeśli z kolei konkubent świadomie czyni nakłady na nieruchomość na cudzą rzecz, wiedząc że nie przysługuje mu określone prawo (albo nie dowiedział się o tym przez niedbalstwo), mamy do czynienia z posiadaniem w złej wierze. Jak to przekłada się na możliwość dochodzenia zwrotu nakładów?
Otóż w takim przypadku można żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych i tylko o tyle, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jej kosztem. Warto podkreślić, że chodzi tutaj tylko o nakłady konieczne do których zaliczamy między innymi konieczne remonty, płacenie podatków lub rachunków – innymi słowy chodzi o takie nakłady, które zapewniają normalne korzystanie z nieruchomości. Oznacza to, że inne nakłady – na przykład dodatkowe modernizacje, które nie są niezbędne dla zwykłego używania nieruchomości – nie będą podlegały zwrotowi.
Zwrot nakładów na nieruchomość – bezpodstawne wzbogacenie
Jak wyżej wspomniano, przy rozliczaniu majątku konkubentów – obok przepisów o zwrocie nakładów na cudzą rzecz – należy także rozważyć przepisy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Od czego to jednak zależy?
„W orzecznictwie wskazuje się, że jeśli konkubent zainwestował swoje środki w majątek partnera, i na przykład wykonał remont wnętrza nieruchomości, to w takim przypadku w grę powinny wchodzić przepisy o zwrocie nakładów posiadacza na cudzą rzecz. Z kolei inne przesunięcia majątkowe – czyli między innymi w sytuacji gdy konkubent przeznaczył wspólnie zgromadzone środki na zakup nieruchomości wyłącznie na swoją własność, to w takim przypadku zastosowanie mogą znaleźć przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu” – wyjaśnia adwokat Agata Koschel-Sturzbecher z Kancelarii Adwokackiej adwokaci-ks.pl.
Jak widać analiza orzecznictwa na przestrzeni lat pozwala na sformułowanie generalnych zasad rozliczenia nakładów na majątek konkubenta. Należy jednak zaznaczyć, iż w praktyce każdy rodzaj przysporzenia, jakie zostało dokonane w trakcie związku należy oceniać w sposób indywidualny – z uwzględnieniem charakteru, przedmiotu, okoliczności oraz celu w jakim dokonano takiego przysporzenia.
Może się także okazać, że w pewnych przypadkach okoliczności danej sprawy pozwolą przyjąć, że konkubentów łączyła pewna umowa zawarta w sposób dorozumiany – co także może przełożyć się na podstawę prawną i zasady rozliczenia nakładów na nieruchomość.
