Czym jest paluch sztywny?
Paluch sztywny (łac. hallux rigidus) to choroba zwyrodnieniowa stawu śródstopno-paliczkowego dużego palca stopy. Polega na postępującym ograniczeniu ruchomości w tym stawie – najpierw trudności pojawiają się przy zginaniu palca ku górze, a z czasem dochodzi do całkowitego usztywnienia. To schorzenie różni się od haluksów – w haluksach duży palec kieruje się w bok, natomiast w paluchu sztywnym problemem jest utrata ruchu i bolesne zwyrodnienie stawu.
Choroba ta może dotyczyć osób w każdym wieku, ale najczęściej pojawia się między 30. a 60. rokiem życia. Często występuje u sportowców, osób pracujących fizycznie lub noszących nieodpowiednie obuwie.
Objawy palucha sztywnego
Pacjenci najczęściej zgłaszają:
- ból w dużym palcu stopy, nasilający się podczas chodzenia, biegania czy wchodzenia po schodach,
- uczucie sztywności w stawie – szczególnie rano lub po dłuższym odpoczynku,
- ograniczenie możliwości zginania palca ku górze,
- obrzęk i tkliwość wokół stawu,
- trudności w noszeniu butów na obcasie lub o wąskich czubkach,
- powstawanie zgrubień kostnych (osteofitów), które dodatkowo blokują ruch,
- w zaawansowanym stadium – zmianę sposobu chodzenia, a nawet przeciążenia w kolanach i kręgosłupie.
Etapy rozwoju choroby
Paluch sztywny ma różne stopnie zaawansowania:
- Stopień I (wczesny) – niewielki ból, minimalne ograniczenie ruchu, niewielkie zmiany radiologiczne.
- Stopień II (umiarkowany) – ograniczenie ruchu, pojawiają się pierwsze osteofity, ból podczas aktywności.
- Stopień III (zaawansowany) – silny ból, deformacja stawu, wyraźne ograniczenie ruchu, trudności w chodzeniu.
- Stopień IV (prawie całkowite usztywnienie) – palec praktycznie się nie zgina, ból występuje praktycznie ciągle.
Przyczyny powstawania palucha sztywnego
Do głównych czynników ryzyka należą:
- urazy stopy – szczególnie powtarzające się mikrourazy, skręcenia, stłuczenia,
- predyspozycje genetyczne – niektórzy mają naturalnie większą skłonność do zwyrodnień stawowych,
- intensywne uprawianie sportu, zwłaszcza bieganie, piłka nożna, balet,
- nieprawidłowa budowa stopy (np. dłuższa pierwsza kość śródstopia),
- choroby reumatyczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów,
Leczenie zachowawcze
Na wczesnym etapie stosuje się metody, które mogą zmniejszyć ból i opóźnić rozwój choroby, choć nie są w stanie cofnąć zmian zwyrodnieniowych:
- wkładki ortopedyczne – zmniejszają nacisk na staw, poprawiają biomechanikę stopy,
- buty z usztywnioną podeszwą lub tzw. podeszwą typu rocker bottom (zaokrągloną), które odciążają paluch podczas chodzenia,
- fizjoterapia: ćwiczenia poprawiające ruchomość i wzmacniające mięśnie stopy,
- zabiegi fizykalne – z zakresu przeciwzapalnego i przeciwbólowego
- leki przeciwzapalne i przeciwbólowe,
Metody te pozwalają funkcjonować bez operacji, ale skuteczność jest ograniczona do wczesnych etapów choroby.
Leczenie operacyjne – operacja palucha sztywnego
Gdy objawy są nasilone, a choroba zaawansowana, najlepszym rozwiązaniem jest operacja palucha sztywnego. Chirurg ortopeda dobiera technikę w zależności od stopnia uszkodzenia stawu, wieku pacjenta i jego aktywności.
Najczęściej stosowane metody to:
- cheilektomia – usunięcie wyrośli kostnych i fragmentu kości, co zwiększa zakres ruchu w stawie,
- osteotomia – przecięcie i zmiana ustawienia kości śródstopia, aby poprawić biomechanikę stopy,
- artrodeza – trwałe usztywnienie stawu w prawidłowej pozycji, stosowane w zaawansowanych przypadkach; eliminuje ból, ale pozbawia ruchu w stawie,
- endoprotezoplastyka – wymiana stawu na sztuczny implant (rzadziej stosowana, ale daje możliwość zachowania ruchomości).
Rehabilitacja po operacji
Po operacji konieczny jest okres rekonwalescencji, zwykle trwający od kilku tygodni do kilku miesięcy. Obejmuje on:
- noszenie specjalnego obuwia pooperacyjnego,
- stopniowe obciążanie stopy,
- ćwiczenia ruchowe i wzmacniające,
- zabiegi fizjoterapeutyczne przyspieszające gojenie.
Celem rehabilitacji jest przywrócenie możliwie pełnej sprawności oraz zapobieganie nawrotom dolegliwości.
Profilaktyka – jak zapobiegać paluchowi sztywnemu?
Choć nie wszystkie czynniki można kontrolować, istnieją sposoby na zmniejszenie ryzyka:
- noszenie wygodnego, dobrze dopasowanego obuwia,
- unikanie przewlekłego przeciążania stóp,
- wzmacnianie mięśni stóp i łydek poprzez ćwiczenia,
- kontrola masy ciała, aby zmniejszyć obciążenie stawów,
- regularne badania ortopedyczne przy pierwszych objawach bólu lub sztywności.
Podsumowanie
Paluch sztywny to poważne schorzenie zwyrodnieniowe, które stopniowo ogranicza sprawność i powoduje silny ból. W początkowych stadiach pomocne mogą być wkładki, fizjoterapia i farmakoterapia, jednak przy zaawansowanych zmianach najlepsze efekty daje operacja palucha sztywnego. Nowoczesne metody chirurgiczne pozwalają skutecznie wyeliminować ból, poprawić funkcję stopy i umożliwić pacjentowi powrót do normalnego życia.
Źródła:
