Żelazo to niezbędny pierwiastek, który odgrywa kluczową rolę w procesach metabolicznych organizmu, przede wszystkim w produkcji hemoglobiny, białka odpowiedzialnego za transport tlenu w krwi. Niedobór żelaza jest powszechnym problemem zdrowotnym, który może prowadzić do anemii oraz osłabienia funkcji układu odpornościowego. W przypadku niedoboru często konieczne jest sięgnięcie po preparaty żelaza. Jednak wybór odpowiedniego suplementu, który zapewni maksymalną przyswajalność i zminimalizuje ryzyko skutków ubocznych, może być wyzwaniem. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje na temat preparatów żelaza i tego, jakie formy są najlepiej przyswajalne przez organizm.
Dlaczego przyswajalność żelaza jest tak ważna?
Żelazo występuje w dwóch formach: hemowej (obecnej w produktach zwierzęcych) oraz niehemowej (pochodzącej głównie z roślin). Żelazo hemowe jest znacznie lepiej przyswajalne przez organizm, podczas gdy forma niehemowa ma niższą biodostępność i wymaga odpowiednich warunków do skutecznego wchłaniania.
Preparaty żelaza dostępne na rynku również różnią się przyswajalnością w zależności od formy chemicznej, w jakiej pierwiastek ten jest dostarczany. Ważne jest, aby wybrać preparat o wysokiej przyswajalności, który jednocześnie minimalizuje ryzyko dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takich jak nudności, zaparcia czy biegunki.
Najlepiej przyswajalne formy żelaza w suplementach
- Chelaty żelaza (np. żelazo bisglicynianowe) – Chelaty to związki, w których żelazo połączone jest z aminokwasami, co znacząco poprawia jego wchłanianie w jelitach. Żelazo bisglicynianowe, będące jednym z najpopularniejszych chelatów, jest jedną z najlepiej przyswajalnych i jednocześnie najlepiej tolerowanych form żelaza. W porównaniu z innymi formami, chelaty mają mniejsze ryzyko powodowania skutków ubocznych ze strony przewodu pokarmowego, dzięki czemu są polecane osobom wrażliwym na tradycyjne preparaty.
- Glukonian żelaza – Glukonian żelaza to forma żelaza charakteryzująca się stosunkowo dobrą przyswajalnością i niższym ryzykiem wywoływania dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Jest często stosowany w suplementach diety, szczególnie dla osób, które mają łagodniejsze niedobory żelaza lub mają trudności z tolerancją innych form.
- Fumaran żelaza – Fumaran żelaza jest formą o wysokiej zawartości pierwiastka żelaza (33%), co sprawia, że jest efektywny w terapii niedoborów. Charakteryzuje się stosunkowo dobrą przyswajalnością, jednak w niektórych przypadkach może powodować skutki uboczne ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności czy zaparcia, zwłaszcza przy wyższych dawkach.
- Siarczan żelaza – Jest to jedna z najczęściej stosowanych form żelaza w suplementach, z racji na dobrą biodostępność oraz stosunkowo niską cenę. Siarczan żelaza zawiera około 20% pierwiastkowego żelaza i jest skuteczny w leczeniu umiarkowanych i ciężkich niedoborów. Wadą tego związku jest jednak to, że u wielu osób powoduje dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak zaparcia, ból brzucha czy nudności.
- Żelazo w formie kompleksów polisacharydowych – Kompleksy polisacharydowe są nowocześniejszą formą żelaza, która cechuje się dobrą przyswajalnością i bardzo łagodnym działaniem na układ pokarmowy. Dzięki temu są one często wybierane przez osoby, które nie tolerują tradycyjnych form żelaza. Ich wadą może być jednak wyższa cena oraz mniejsza dostępność.
Czynniki wpływające na przyswajalność żelaza
Nawet najlepiej przyswajalna forma żelaza może nie być w pełni skuteczna, jeśli nie zostaną spełnione pewne warunki sprzyjające jego wchłanianiu. Oto kilka czynników, które mogą poprawić lub hamować przyswajanie żelaza:
- Witamina C – Zdecydowanie wspomaga wchłanianie żelaza, szczególnie w formie niehemowej. Dlatego suplementy żelaza często są wzbogacone witaminą C lub zaleca się ich przyjmowanie z sokiem z cytrusów.
- Wapń – Może hamować wchłanianie żelaza, dlatego nie powinno się przyjmować suplementów żelaza razem z produktami bogatymi w wapń (np. mleko, nabiał).
- Polifenole i fityniany – Związki te, obecne w herbacie, kawie, pełnoziarnistych produktach zbożowych i niektórych warzywach, mogą znacznie obniżać przyswajalność żelaza. Warto unikać picia herbaty lub kawy bezpośrednio przed lub po przyjęciu suplementu.
- Inne składniki odżywcze – Cynk i magnez, przyjmowane w dużych ilościach, również mogą utrudniać wchłanianie żelaza.
Jak wybrać odpowiedni preparat żelaza?
Wybór najlepszego preparatu żelaza powinien być uzależniony od indywidualnych potrzeb pacjenta, jego tolerancji na różne formy żelaza oraz poziomu niedoboru. Oto kilka wskazówek, które mogą pomóc w wyborze:
- Forma chemiczna żelaza – Jeśli masz skłonność do problemów żołądkowych, najlepiej sięgnąć po chelaty żelaza lub preparaty w formie kompleksów polisacharydowych, które są łagodniejsze dla układu pokarmowego.
- Zapotrzebowanie na żelazo – W przypadku ciężkiego niedoboru żelaza, lepiej wybrać preparaty o wyższej zawartości pierwiastkowego żelaza, takie jak siarczan lub fumaran żelaza, ale pod ścisłą kontrolą lekarza.
- Zawartość dodatkowych składników – Preparaty wzbogacone witaminą C mogą poprawić przyswajalność żelaza, a jednoczesna obecność wapnia lub magnezu może działać odwrotnie.
- Cena i dostępność – Jeśli cena jest kluczowym czynnikiem, siarczan żelaza jest najtańszą opcją, choć może wywoływać więcej skutków ubocznych. Chelaty i kompleksy polisacharydowe są droższe, ale zazwyczaj lepiej tolerowane.
Podsumowanie – suplementacja żelaza
Suplementacja żelaza jest często niezbędna w przypadku niedoborów, jednak wybór odpowiedniego preparatu ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia. Najlepiej przyswajalne formy żelaza to chelaty, takie jak bisglicynian, oraz kompleksy polisacharydowe, które charakteryzują się wysoką biodostępnością i łagodnym działaniem na układ pokarmowy. Należy pamiętać, że przyswajalność żelaza można poprawić poprzez odpowiednią dietę i unikanie substancji hamujących jego wchłanianie. Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać odpowiednią dawkę i formę żelaza, która będzie najlepiej dostosowana do indywidualnych potrzeb.
