Chemioterapia to jedna z głównych metod leczenia nowotworów, mająca wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Choć większość pacjentów i lekarzy koncentruje się na skutkach ogólnoustrojowych terapii, jama ustna bardzo często staje się miejscem uciążliwych powikłań, które znacząco wpływają na komfort życia chorego.
W czasie leczenia przeciwnowotworowego pacjenci mogą doświadczać suchości w ustach, owrzodzeń, krwawień, stanów zapalnych, ale również – co istotne – nadwrażliwości zębów, która objawia się ostrym bólem przy kontakcie z zimnem, ciepłem czy słodyczami.
Prawidłowa higiena jamy ustnej i odpowiednia profilaktyka są więc kluczowymi elementami wspomagającymi leczenie oraz poprawiającymi codzienne funkcjonowanie.
Wpływ chemioterapii na zdrowie jamy ustnej
Chemioterapia oddziałuje nie tylko na komórki nowotworowe, ale również na zdrowe, szybko dzielące się komórki organizmu – takie jak komórki błony śluzowej jamy ustnej, miazgi zębowej, dziąseł oraz gruczołów ślinowych. To sprawia, że skutkiem ubocznym leczenia może być szereg nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak:
- zapalenie błony śluzowej (mukozyt),
- kserostomia (suchość jamy ustnej),
- zaburzenia wydzielania śliny,
- zmiany smaku i zapachu,
- powstawanie nadżerek i owrzodzeń,
- zwiększona podatność na próchnicę,
- infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze,
- nadwrażliwość zębów – szczególnie bolesna i trudna w codziennym funkcjonowaniu.
Nasilenie objawów zależy od rodzaju chemioterapii, jej intensywności, stanu ogólnego pacjenta oraz poziomu higieny jamy ustnej przed i w trakcie terapii.
Jama ustna jest jednym z pierwszych miejsc, w których pojawiają się skutki uboczne leczenia onkologicznego, dlatego tak ważne jest, aby stomatolog był częścią zespołu terapeutycznego już od początku leczenia – mówi dr n. med. Joanna Kulig, konsultantka serwisu https://denthelp.pl/.
Skąd bierze się nadwrażliwość zębów u pacjentów onkologicznych?
Nadwrażliwość zębów w czasie chemioterapii jest spowodowana głównie przez uszkodzenie warstwy szkliwa i obnażenie zębiny, co powoduje, że zakończenia nerwowe stają się lepiej dostępne dla bodźców zewnętrznych. Jednocześnie zaburzona produkcja śliny pogarsza naturalne mechanizmy ochronne. Ślina chroni bowiem szkliwo, neutralizuje kwasy, remineralizuje powierzchnię zębów i wypłukuje resztki pokarmowe oraz bakterie. Gdy jej brakuje, zęby stają się podatniejsze na erozję, próchnicę oraz nadwrażliwość.
Nie bez znaczenia jest także fakt, że wielu pacjentów – z powodu bólu, osłabienia czy braku apetytu – spożywa pokarmy i napoje o konsystencji płynnej lub półpłynnej, często kwaśne lub słodzone, co dodatkowo sprzyja demineralizacji szkliwa.
Jakie objawy powinny zaniepokoić?
Wśród objawów świadczących o nadwrażliwości zębów u pacjentów onkologicznych należy wymienić:
- przeszywający ból podczas spożywania zimnych lub gorących napojów,
- dyskomfort przy szczotkowaniu zębów,
- wrażliwość na słodycze i kwaśne produkty,
- ból pojawiający się przy dotyku szczoteczki lub palca,
- z czasem – utrzymujący się ból nawet bez bodźców zewnętrznych.
Objawy te mogą wpływać na ograniczenie spożywania posiłków, prowadzić do niedożywienia i pogarszać jakość życia pacjenta.
Jak dbać o higienę jamy ustnej w trakcie chemioterapii?
Podstawowe zasady higieny:
- Szczotkuj zęby 2 razy dziennie, używając bardzo miękkiej szczoteczki.
- Używaj pasty do zębów o niskim wskaźniku ścieralności (RDA) i zawierającej składniki łagodzące nadwrażliwość (np. azotan potasu, hydroksyapatyt).
- Unikaj past wybielających oraz past zawierających drażniące detergenty (np. SLS).
- Stosuj płukanki bez alkoholu – najlepiej z fluorem lub z dodatkami łagodzącymi (np. rumiankiem, aloesem).
- Nawilżaj jamę ustną przy użyciu żeli, sprayów lub pastylek wspomagających produkcję śliny.
- Unikaj gorących, bardzo zimnych, ostrych i kwaśnych potraw.
- Ogranicz słodkie napoje, które mogą nasilać próchnicę i erozję szkliwa.
- Jeśli występują afty lub owrzodzenia – skonsultuj się z lekarzem lub stomatologiem w sprawie leczenia miejscowego.
Dodatkowe wskazówki:
- Myj zęby bardzo delikatnie – nigdy nie „szoruj” ich zbyt mocno.
- Jeśli standardowe szczotkowanie jest bolesne, spróbuj używać gazika lub miękkiej silikonowej nakładki na palec.
- Zadbaj o czyszczenie języka, ponieważ bakterie gromadzą się także na jego powierzchni.
- W razie wystąpienia infekcji grzybiczej – konieczne może być zastosowanie specjalnych leków przeciwgrzybiczych (np. nystatyny lub mikonazolu).
Jakie preparaty mogą pomóc w nadwrażliwości zębów?
Przy nadwrażliwości zębowej mogą pomóc:
- pasty do zębów nadwrażliwych, zawierające związki takie jak azotan potasu, arginina, fluorek cyny czy hydroksyapatyt, które wspomagają odbudowę szkliwa i zamykają kanaliki zębinowe;
- żele remineralizujące, które mogą być aplikowane miejscowo na zęby;
- płukanki z fluorem – działają ochronnie na szkliwo i mogą łagodzić nadwrażliwość;
- żele z lidokainą lub chlorheksydyną – w przypadku towarzyszącego zapalenia dziąseł lub nadżerek.
Warto pamiętać, że nie każda pasta czy płyn nadaje się dla pacjentów onkologicznych – podkreśla dr Kulig. – Najlepiej sięgać po preparaty łagodne, bez SLS i związków drażniących, które nie tylko redukują ból, ale też nie nasilają stanów zapalnych śluzówki – dodaje.
Wybór preparatów powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem lub stomatologiem, szczególnie w okresie chemioterapii, kiedy śluzówka jamy ustnej jest bardzo wrażliwa.
Rola profilaktyki stomatologicznej przed i w trakcie chemioterapii
Najlepszym sposobem na uniknięcie poważnych problemów w jamie ustnej podczas leczenia nowotworu jest profilaktyka jeszcze przed rozpoczęciem terapii. Zaleca się, aby każdy pacjent onkologiczny:
- udał się na przegląd jamy ustnej,
- usunął złogi kamienia nazębnego,
- wyleczył ubytki i ogniska zapalne,
- poinformował swojego onkologa o stanie zdrowia jamy ustnej.
W trakcie leczenia warto utrzymywać kontakt z dentystą, który może monitorować stan jamy ustnej i interweniować na wczesnym etapie problemów, zanim rozwiną się one w bolesne lub przewlekłe stany zapalne.
Podsumowanie: delikatność, systematyczność i wsparcie medyczne to klucz
Higiena jamy ustnej w czasie chemioterapii to nie tylko kwestia komfortu, ale również ważny element wspomagający skuteczność leczenia. Odpowiednia pielęgnacja może zapobiec poważnym powikłaniom, poprawić jakość życia, ograniczyć ból i pomóc utrzymać dobrą kondycję zębów oraz dziąseł. Nadwrażliwość zębów to jedno z bardziej uciążliwych doświadczeń, ale dzięki właściwym metodom można ją skutecznie ograniczyć lub całkowicie wyeliminować.
Każdy pacjent onkologiczny powinien mieć zapewnione wsparcie interdyscyplinarne, a higiena jamy ustnej powinna być traktowana jako integralna część procesu leczenia nowotworu.
